ความรู้พื้นฐานเรื่องชีวิตกับสิ่งแวดล้อม

ชีวิตกับสิ่งแวดล้อมมีความสัมพันธ์กันอย่างแนบแน่นชนิดแยกกันไม่ออก เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ย่อมมีผลกระทบต่อสิ่งอื่นๆ ทั้งโดยทางตรงและทางอ้อม ทุกชีวิตที่เกิดขึ้นบนโลกย่อมดำรงอยู่ได้ด้วยการพึ่งพาอาศัยสิ่งแวดล้อม และทุกชีวิตย่อมตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของสิ่งแวดล้อม ความเป็นไปเป็นมาของแต่ละชีวิต ย่อมมีสิ่งแวดล้อมเป็นเครื่องกำหนด ในขณะเดียวกันชีวิตแต่ละชีวิตก็มีส่วนในการกำหนดสิ่งแวดล้อม มนุษย์ก็เป็นชีวิตหนึ่งที่กำเนิดขึ้นมาบนโลก ชีวิตของมนุษย์ก็ย่อมมีความสัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อมอย่างแนบแน่นเช่นเดียวกับ ชีวิตอื่นๆ แต่ด้วยมนุษย์เป็นชีวิตที่มีลักษณะพิเศษแตกต่างจากชีวิตอื่นๆ มนุษย์มีความสามารถที่เป็นลักษณะเฉพาะของมนุษย์ ซึ่งต่างจากชีวิตอื่น คือความสามารถในการประดิษฐ์และการใช้เครื่องมือมาปรับหรือดัดแปลงสิ่งแวด ล้อมให้เป็นไปตามความต้องการหรือความพึงพอใจของตนเอง ในขณะที่ชีวิตอื่นๆ มีการปรับตัวให้เข้ากับสิ่งแวดล้อมเพียงเพื่อการอยู่รอด การกำเนิดและการดำรงอยู่ของมนุษย์จึงมีบทบาทสำคัญในการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวด ล้อม และทำให้เกิดผลกระทบต่อชีวิตอื่นๆ รวมทั้งชีวิตของมนุษย์เองอย่างมากมาย
การศึกษาและทำความเข้าใจเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างชีวิตกับสิ่งแวดล้อม จะทำให้มนุษย์เราสามารถปรับตัวเข้ากับสิ่งแวดล้อมได้เป็นอย่างดี รู้จักใช้สิ่งแวดล้อมให้เกิดประโยชน์ต่อตนเองและสังคม ไม่ทำลายสิ่งแวดล้อมที่ดีทั้งโดยตั้งใจและไม่ตั้งใจ

          ทุกชีวิตที่กำเนิดขึ้นบนโลกต่างก็ดำรงอยู่ท่ามกลางสิ่งแวดล้อม ทั้งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต เมื่อพิจารณาสิ่งต่างๆ ที่อยู่รอบตัวเรา จะเห็นได้ว่าไม่มีสิ่งมีชีวิตใดที่สามารถดำรงอยู่ได้โดยไม่ต้องพึ่งพาอาศัย สิ่งแวดล้อม รวมทั้งไม่มีสิ่งมีชีวิตใดที่ดำรงอยู่ได้โดยไม่ได้รับอิทธิพลจากสิ่งแวดล้อม ปัจจัยที่สำคัญต่อการดำรงอยู่ของชีวิตคือสสารและพลังงาน ที่มาของสสารและพลังงานสำหรับชีวิต ได้มาจากสิ่งแวดล้อม ในขณะเดียวกันชีวิตก็ไม่สามารถที่จะเก็บสะสมสสารและพลังงานเอาไว้ในตัวเพิ่ม ขึ้นเรื่อยๆ ตลอดเวลา เพราะจะทำให้ชีวิตเสียความสมดุล ทุกชีวิตจึงจำเป็นต้องถ่ายเทสสารและพลังงานออกจากตัว ซึ่งสสารและพลังงานเหล่านี้ก็จะต้องถูกถ่ายเทออกสู่สิ่งแวดล้อม ดังนั้นทุกชีวิตจึงไม่สามารถดำรงอยู่ได้โดยปราศจากสิ่งแวดล้อมที่จะให้และ รับสสารและพลังงาน นอกจากนั้นสิ่งแวดล้อมยังเป็นแรงกดดันที่ทำให้ชีวิตต่างๆ ต้องมีการปรับตัวเพื่อการอยู่รอด ซึ่งมีผลต่อการวิวัฒนาการของชีวิตในที่สุด
          มนุษย์ก็เป็นอีกชีวิตหนึ่งที่กำเนิดขึ้นมาบนโลก และดำรงอยู่ท่ามกลางสิ่งแวดล้อมทั้งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต การดำรงอยู่ของมนุษย์ก็ต้องพึ่งพาอาศัยสิ่งแวดล้อมเช่นเดียวกับชีวิตอื่นๆ แต่ด้วยลักษณะเฉพาะของมนุษย์ที่มีความสามารถพิเศษเหนือชีวิตอื่นๆ ทำให้มนุษย์สามารถเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมให้เป็นไปตามความต้องการของตนเอง ได้อย่างมากมาย ซึ่งเป็นที่มาของปัญหาต่างๆ
          นับตั้งแต่โลกได้กำเนิดขึ้น สิ่งแวดล้อมต่างๆ ของโลกไม่ว่าจะเป็นปัจจัยใดก็ตาม ไม่เคยอยู่ในสภาวะที่คงที่เลย ชีวิตต่างๆ ที่กำเนิดบนโลกก็ได้มีการเปลี่ยนแปลงมาโดยตลอดเช่นกัน ดังนั้นการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมจึงเป็นเรื่องปกติของโลก การเกิดและการดับสูญของชีวิตก็เป็นความปกติเช่นเดียวกัน   วิวัฒนาการของชีวิตในยุคเริ่มแรกเกิดขึ้นเมื่อประมาณ 3,500  ล้านปี โดยเริ่มจากสิ่งมีชีวิตขนาดเล็ก ต่อมาจึงวิวัฒนาการมาเป็นพืชและสัตว์ตามลำดับ มนุษย์เป็นชีวิตที่วิวัฒนาการขึ้นมาบนโลกเมื่อไม่นานมานี้ แต่การกำเนิดของมนุษย์นั้นมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมบนโลกอย่าง มากมาย
          ปัญหาที่ชีวิตทุกชีวิตจะต้องเผชิญคือการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม ซึ่งบางครั้งค่อยๆ เปลี่ยน แต่ในบางครั้งก็เป็นการเปลี่ยนแปลงอย่างรุนแรง การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมสามารถจำแนกสาเหตุออกได้ 2 ประการ คือ
1) การเปลี่ยนแปลงที่มีสาเหตุจากธรรมชาติ ซึ่งมีทั้งการเปลี่ยนแปลงอย่างรุนแรง เช่นแผ่นดินไหว ภูเขาไฟระเบิด ฯลฯ และการเปลี่ยนแปลงที่ค่อยเป็นค่อยไป เช่นการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิ การเปลี่ยนแปลงของปริมาณน้ำฝน ฯลฯ
2) การเปลี่ยนแปลงที่มีสาเหตุจากมนุษย์ ซึ่งมีทั้งการเปลี่ยนแปลงอย่างรุนแรงและการเปลี่ยนแปลงอย่างค่อยเป็นค่อยไป เช่น การตัดไม้ทำลายป่า การปล่อยสารพิษ การทำเหมืองแร่ การล่าสัตว์ การเพาะปลูกเพื่อการค้า ฯลฯ
การเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมไม่ว่าจะมาจากสาเหตุใด ย่อมมีผลต่อชีวิตต่างๆ เช่นอาจทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลงทางด้านพฤติกรรม การเปลี่ยนแปลงทางด้านรูปแบบในการดำเนินชีวิต การเปลี่ยนแปลงความสามารถในการขยายพันธุ์ ความผิดปกติทางด้านพันธุกรรม การสูญเสียความสามารถในการปรับตัว การสูญเสียความหลากหลายทางพันธุกรรม ฯลฯ  ในการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมหนึ่งๆ นั้นอาจก่อให้เกิดประโยชน์หรือเกื้อหนุนค้ำจุนต่อชีวิตใดชีวิตหนึ่งหรือหลาย ชีวิต แต่ในบางครั้งการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมหนึ่งๆ นั้นอาจทำให้เกิดการเสียประโยชน์หรือเกิดโทษหรือเกิดการทำลายล้างชีวิต หนึ่งๆ หรือหลายชีวิตได้
 อย่างไรก็ตามเป็นที่แน่ชัดแล้วว่าการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมที่เกิดจากการ กระทำของมนุษย์นั้นมีความแตกต่างหลากหลายในรูปแบบและส่งผลต่อชีวิตต่างๆ รุนแรงกว่าการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมที่เกิดจากธรรมชาติ